Yamini Krishnamurthy : A once-in-a-generation artist

Yamini Krishnamurthy, one of the foremost Bharatanatyam dancers of India who put Kuchipudi dance on a global pedestal, died on 3 August at the age of 83, bringing an era to an end.

Yamini Krishnamurthy was born on 20^th December 1940 in a Telugu-speaking family of artistic intellectuals at Madanapalli. Her father, Krishnamurthy was a Sanskrit scholar. As she was born on a full moon night, her grandfather named her ‘Yamini Poornatilaka’— a bright spot on the brow of night, nay light!  

She began her schooling in Bharatanatyam at the very tender age of five under the tutelage of that great Guru, Rukmini Devi Arundale in Kalakshetra, Madras.  Later she had her training under the great Nattuvanaras — Guru Elappa Pillai, Guru Kittappa Pillai, Guru Meenakshi Sundaram Pillai, Guru Dandayuthapani Pillai, and Mylapore Gouri Amma.

She gave her first performance in 1957 in Madras. Her father, Krishnamurthy, a great scholar of Natyashastra, used to introduce her programme in his impeccable English. Her sister, Jyotishmati, wielding cymbals, used to conduct Nattuvangam. She had a very melodious voice. Duly supported by these two, Yamini, with her expressive eyes, deep knowledge of art form that reflected in her powerful and graceful abhinaya which was adorned with emotional depth, and commanding stage presence, not only transfixed her audience but also made herself the most admired dancer by 1960.

Yamini, for many, is a celestial nymph who descended from the Gandharva world to captivate everyone with her graceful dance. Her flashing arms and vivacious abhinaya made Rasikas gasp in wonder. Her every movement on stage was poetry in motion. Every Bhangimaa static posture was a sculptural masterpiece— indeed appeared as though plucked out of a temple and placed on the stage.  

This reminds me of what she said about her childhood visits to Nataraja temple in Chidambaram: “I was in the temple town of Chidambaram … I would visit the temple of Nataraja, the god of dance. It was entertainment for me to see the sculptures till the age of five years. I learnt the movements by observing sculptures. I was inspired by these sculptures. They settled in my mind and they would come alive in my body”.

The initiation of this already well-established Bharatanatyam artist in Madras into Kuchipudi dance style was the result of a dance teacher, Sri Vedantam Lakshminarayana Sastry’s encouragement. One day, he visited her house in Madras and asked her, “Being a Telugu girl why are you veering more towards Bharatnatyam and not imbibing the Telugu art form of Kuchipudi”. Her “father brought him to stay with them permanently”. It is thus under his tutelage that her ‘Tapasya’ for Kuchipudi dance started with the item, Dasavatara Sabdam. In one of her interviews, she said: “Kuchipudi’s vivacious Abhinaya, the scope for spontaneity, the fast-paced nritta, all suited my own nature”.  Thus she got “hooked” to it and indeed felt “fortunate to have trained in Kuchipudi under the trinity who shaped modern Kuchipudi: Vedantam Laxminarayana Sastry, Chinta Krishnamurthy, and Pasumarthy Venu Gopala Sarma”.

Having thus mastered the Kuchipudi style, she, with her alluring expressions, swift looks and fleeting emotions, not only evoked Rasa in her audience but by giving performances all over India, she won public adoration for her Kuchipudi performances. She was the first to present Kuchipudi in London at a Commonwealth conference. She performed Kuchipudi across Europe, Russia, America and many other countries.

She indeed enjoyed a long and stellar career in Kuchipudi art form that was dotted with many unforgettable moments. The most favourite and popular item of her Kuchipudi repertoire to the audience was: Krishna Sabdam. Obviously, when her sister Jyotishmati’s sweet singing of Krishna Sabdam in raga Mohana flowed in her mellifluous voice: Narijana manasa chora / Satakoti manmadha kara / Ratnakara Saama gambhira / Mahaameru samaana dheera / Kavijana poshaka mandara / para raja shatru samhaara … followed by the matching seductive but elegant and royal images of Lord Krishna portrayed in succession by Yamini Krishnamutrhy, audience were simply swayed into a trance. The highlight of this performance was: as the exquisite poetic images flowing out in chaste Sanskrit and Telugu through her sister’s melodious voice: Ra, ra, Yadhuvamsa sudhambudhi Chandra / Swami ra ra, (come Lord, come), Yamini, sitting on the floor, enacted matching hand movements duly supported by seductive fleeting glares, followed by mischievous pouts, all of which cumulatively made her abhinaya so powerful that the resulting Sringara rasa simply lulled the spectators into a distant world. No wonder if an infatuated one from the audience—as she told in one of her interviews—thinking she was calling him, walked onto the stage!

The other most sought-after item from her was Kshera Sagara Madhanam ballet choreographed by none other than Vempati China Satyam in which she played Mohini. After watching her performance in Kshera Sagara Madhanam, Dr S Radhakrishnan gifted her a “Bhama Veni”. Apart from audiences' preferences, Yamini Krishnamurthy had her own pick: Sringara Lahari shrtajana Sukhakari, a composition in Sanskrit by Lingaraj Urs in raag Neelaambari displaying the aesthetic grace of Goddess Saraswathi, the benevolent patron of all art forms, was said to be her favourite. As her first student Smt Rama Vaidynathan observed, Yamini Krishnamurthy was the personification of Sringara Lahari for rasikas of over three decades.

She even learnt Odissi from Pankaj Charan Das. He taught her Pancha Kanya repertoire. Later she learnt from Guru Kelucharan Mahapatra the last Astapadhi, Kuru Yadunandana candana sisiratarena karena payodhare from the Gita Govinda. At one point of time, she used to perform all these three types of dance forms in one evening's programme. Her sister, Jyotishmita used to conduct Nattuvangam besides extending vocal support for all these three styles of her dance. Her father gave the introductions to each of the items being performed. Coming together, the three of them making a terrific combination, enthralled the audience.

Yamini Krishnamurthy played a stellar role in popularizing Kuchipudi art form of dance that was then emerging as a solo dance form across the globe. She remained dedicated to dance. Indeed, it is no exaggeration to say that she offered her body and mind to the art of dance. That is what could have enabled her to cultivate an uncanny ability to own the stage and move all over with the grace of a gazelle. As those movements transformed into a swift and articulated swirls with a piercing gaze, audience were just left groping to "know the dancer from the dance". Thus, her performances, dotted by grace, precision, and emotional depth, not only electrified audiences but also won her many laurels both from national and international audiences.

The death of Yamini Krishnamurthy, as her contemporary Padma Vibhushan Sonal Mansingh said, “Marks the end of a glorious phase in Indian classical dance”.

**

Bharat Ratna for PV : The PM Who ‘Empowered’ His Colleagues to Dissent

A leader’s strength reflects more in his ability to absorb the critics and march forward than in silencing them under the threat of power.

A great leader … and one who showed the courage of conviction in leading the nation through the right path of reforms against the heaviest odds” is what Pamulaparti Venkata Narasimha Rao (PV) was in the words of the former President of India, Pranab Mukherjee. 

Lee Hsien Loong, former Prime Minister of Singapore (2004-2020), described him as “A courageous and wise statesman who put India on the path of reform”. For Goh Chok Tong, former Prime Minister of Singapore (1990-2004), Rao was “an international statesman, a quiet but visionary leader of India” and “India is blooming today because of the foundation he laid”. 

In the words of Rao himself, as stated in his book, The Insider, he “climbed ladders and more ladders… feeling all the while that he was on level ground… from patvari to Prime Minister: A long journey from a small Indian village to the capital with no celebration at any stage”. And thus remained PV as “a modest man”, maybe consciously believing that he “has much to be modest about.”

It is destiny that he, a semi-retired politician, was all of a sudden catapulted to the PM’s seat as well as made the president of the Congress Party by the power centers led by Sonia Gandhi, of course not without a reason: His sobriety and the perceived “no threat” from him to the people who were already in commanding positions. 

Once in the saddle, he proved to be a great commander having a sound grip on the task of steering the country through turbulent times, despite inheriting a nation that was facing great threats from insurgents in Punjab and Jammu & Kashmir and economically it was on the brink of bankruptcy—“large and persistent macroeconomic imbalances, low productivity of investment, unsustainable increase in government expenditure, budgetary subsidies grown to an alarming level, excessive and often indiscriminate protection provided to the industry that has weakened the incentive to develop a vibrant export sector, growing current account deficits in the balance of payments, depleted foreign currency reserves to around $1 bn that was barely sufficient to finance two weeks of imports”, etc. 

Faced with a financial crisis of that magnitude, PV—“a courageous and wise statesman” but often dubbed as a consummate backroom politician—in an unprecedented and courageous move, appointed Manmohan Singh as Finance Minister with the responsibility of nursing and strengthening the ailing Indian economy. Through him, like Deng Xiaoping who steered China away from the Maoist policies to market economy during the early 1980s, Rao mustered the courage to gently push India away from Nehruvian economics to a path of liberalization that freed India from the shackles of socialist ideology-driven ‘inward-looking’ growth path. 

The reform process that was launched under him made far-reaching changes: Foreign trade, foreign investment and exchange rate regimes were all redefined. The financial sector was totally overhauled. Of all these reforms, the devaluation of the rupee and the shift in the very exchange rate regime were the fundamental ones, which the RBI could not have achieved but for the wholehearted support from Rao. 

In the words of C Rangarajan, the then Governor of the Reserve Bank of India, Rao stood solidly behind the finance minister extending all political support needed to put India on the right economic course. As the ex-governor observed, he was not a reluctant reformer although he did not sound that enthusiastic while these path-breaking reforms were successfully executed. 

He did just what he was supposed to do—watching their implementation from a distance without poking his nose, simply as an elderly statesman. Unlike the common ilk of politicians, he did not make too much noise in implementing these reforms attracting the otherwise avoidable resentment from the staunch followers of the erstwhile regime. 

He had thrown open the door to foreign institutional investors to invest in Indian capital markets and foreign direct investments in many sectors despite strong opposition from powerful industrial houses to such initiatives. The Colas and the likes of IBM who had been banished from India earlier were welcomed back. Being fully convinced about the need for fundamental economic changes, he stood like a rock behind the various reforms that were launched and executed. However, being a wily politician, “He couched his views in such a way that it appealed to the old guard of his party.” To quote the former Governor of RBI, he “always talked of ‘continuation’ when there was really a ‘break’”. 

Rao reformed the country in such a way that he could finally reconfigure the “Hindu growth rate” and, to the surprise of everybody, it leapfrogged to 8% plus. At the same time, he never lost his concern for the poor and the vulnerable as the following lines written by him in a document reveal: “There is, however, one danger which we must recognize and guard against in the ‘opening up’ process. This could lead to wider disparities within the society. To meet this situation, we have to enable the underprivileged sections also to derive the benefit of the new opportunities. This process would naturally need some time to fructify. Until that happens, there has to be a by-pass arrangement whereby benefits reach the lowest rungs of the social pyramid directly from the State. We are doing this”.

 

He accomplished all this in a pretty subdued way, and yet, lost his job. To quote him: “I lost one job trying to implement a socialistic program” (Chief Ministership of Andhra Pradesh while implementing land reforms in the early 1970s) and “as if to balance it, I have also lost another job trying to liberalize what had tended to become insensitive somehow after the socialist process, though not because of it,” and that was the irony which even statesmen of his calibre could not escape from. 

This side of PV’s personality is of course, well-known to everyone for that was what often prized in public or private. But what our younger generation, which is attempting to whisk out of the colonial moorings, should know about PV is the “other side” of him which is unfortunately spoken of less, be it in public or private. 

To appreciate it better, let us first take a look at what the Congress Party is known as, or for that matter, the predominant tilt we as Indians have towards “mai-baap” culture, where everyone is afraid to air his feelings freely. While intervening in the debate on the resolution moved by Morarji Desai on purity and strengthening the organization at the Congress Subjects Committee meeting at Satyamurty Nagar, Avadi on January 20, 1955, and the suggestion made by Algurai Shastri that the resolution should not publicize the malpractices that had crept into the Congress since self-criticism in public simply would put the noose round the necks of Congressmen which other people might use to drag them with, Jawaharlal Nehru said: “I have been president of the Congress and I know from personal experience that there is a lot of impurity in the Congress and even some of the biggest Congressmen are a party to it. Why should we hide these things? Are we to live behind purdah and wear a veil? Algurai Shastri has himself talked to me several times about these impure trends in the Congress and expressed his regret about them. If any member wants to suggest an amendment to the resolution, by all means he can do it, but we must face our weaknesses and drawbacks and the impure trends that have crept in, truthfully and honestly.” 

No one would perhaps disagree if I said that Nehru’s lamentation remained all along a distant dream, till at least PV landed on the Prime Ministerial gaddi. It is not known if it was to compensate for his act of nudging India away from Nehruvian economic policies that Rao wanted to push the Congressmen gently towards what Nehru desired to happen: He did grant allowances to his detractors to air their feelings, views even contrary to the party’s stance and, for that matter, even criticize the leadership without fear and hang-ups. Else, the Tiwaris, Singhs, et al., would not have had the courage to openly question the wisdom of Rao or criticize his acts from public platforms. 

PV’s grace simply radiates from the fact of his maintaining silence over such criticisms. We, however, do not know if this empowering of his colleagues to freely air their opinions which could be quite embarrassing to the power centers and maintaining stoic silence over them was by design, believing in Machiavelli’s principles: “Scorn and abuse arouse hatred against those who indulge in them without bringing them any advantage” and “Prudent Princes and Republics should be content with victory, for, when they are not content with it, they usually lose”, or by default. 

Nevertheless, he did reform the mindset of Indians. He simply emboldened the people to question the “authority” and seek answers. Whether this reform has taken roots as firmly as the economic reforms or not is a different question. What matters here is, a beginning had been made and Rao walked away with that credit. We must salute Rao for watering Nehru’s longings to germinate at least after 40 years. And that is what metamorphosed PV, a politician, into a “wise statesman”. 

PV, the “true father” of India’s nuclear program, besides the much talked about economic reforms, thus richly deserves the Bharat Ratna.

**

ఏనుగుల వీరాస్వామి (Enugula Veeraswamy)

 

“తెలుగుదేశము చేసికొన్న అదృష్టము చేత ఆంగ్లభాష నభ్యసించి ఆంగ్లేయుల గౌరవమును గడించి... మన ప్రాచీన భారతీయ వైదిక మత సంప్రదాయములను చెక్కుచెదరక నిల్పుచు ఇటు రాజకీయముగా అటు సాంఘికముగా తమ జీవితమును ధన్యము చేసుకున్న ఆంధ్ర మహాపురుషులు...” యేనుగుల వీరాస్వామి (1780-1836).

వీధిబడిలో చదువుకొని స్వయంకృషితో అతిపిన్నవయసులోనే ఇంగ్లీషులో ధారాళమైన ప్రజ్ఞ సంపాదించి, తిరునల్వేలి కలెక్టర్ కచేరీలో ‘ఇంటర్ ప్రిటర్’గాను, ట్రాన్స్ లేటర్ గాను ఉద్యోగం సంపాదించి, కార్యనిర్వహణలో మన్ననలు పొంది, క్రమేపీ తెల్లదొరలతో సమానంగా కచేరీ పత్రాలు వ్రాయగల ప్రావీణ్యతను సంపాదించి, మద్రాసు సుప్రీంకోర్టులో హెడ్ ఇంటర్ ప్రిటర్ గా ఎదిగి, న్యాయమూర్తుల పొగడ్తలకందనంత యోగ్యతతో బాధ్యతలను నిర్వహించి, తమ 55వ యేట, 1835లో పదవీ విరమణ చేశారు.

వీరాస్వామిగారు వస్తుతః సంఘసంస్కరణాభిలాషి. పదిమంది మంచిని కోరేవారు. ఈయన తెలుగు, తమిళం మరియు సంస్కృత భాషలలో దిట్ట. తన సాటి ప్రజలలో విజ్ఞానాన్ని, చైతన్యాన్ని అభివృద్ధిపరచటానికి మద్రాసులోని పురప్రముఖులతో ‘హిందూ లిటరరీ సొసైటీ' అనే ప్రజాసంఘాన్ని స్థాపించారు. ఇందులో విదేశీయులను కూడా కరస్పాండెంట్ మెంబర్లుగా చేర్చుకోవటం ఈ సంస్థ సౌమ్యతకు, ముందుచూపుకు నిదర్శనం. ఈ సంస్థ ఏర్పాటు చేసిన జార్జ్ నార్టన్ గారి ప్రసంగాలు విన్న ప్రజలు చైతన్యవంతులై ఇంగ్లీషు చదువులు కావాలని 70 వేల సంతకాలతో ప్రభుత్వం వారిని కోరడం అందుకు వారు అంగీకరించటం వీరాస్వామిగారి కార్యదీక్షకు నిదర్శనం.

1833లో వచ్చిన ఉప్పెనగాలివల్ల పాడిపంటలు నాశనమై గుంటూరు జిల్లా కరువు కాటకాలకు గురైనది. రాజధానియైన మద్రాసులోనైనా అన్నం దొరుకుతుందేమోనన్న ఆశతో నగరానికి చేరుకున్న ప్రజలకు సర్కారువారు అనేక ప్రాంతాల్లో గంజి దొడ్లను స్థాపించి అన్నదానం చేయనారంభించారు. అన్నదాన కార్యక్రమాన్ని పర్యవేక్షించటానికి ధర్మకర్తగా నియమింపబడ్డ వీరాస్వామిగారు పేదలకు సకాలంలో అన్నాన్ని అందజేయడంలో తన శక్తివంచన లేకుండా శ్రమించి ఇతరులకు స్ఫూర్తిదాయకంగా నిలిచారు.

వీరాస్వామిగారు ప్రజాసేవా కార్యక్రమాలు చేపట్టడంలో అమితోత్సాహికులు. మద్రాసు పట్టణంలో ప్రసిద్ధ వర్తకులైన పచ్చయ్యప్ప ఏర్పాటు చేసిపోయిన ధర్మనిధిని తెల్లదొరల సహకారంతో వెలికితీశారు. దాని సద్వినియోగం కొరకు మద్రాసు సుప్రీంకోర్టులో ప్రణాళిక తయారు చేయించి దాని అంతర్భాగంగా పచ్చయప్ప పేరుమీద కళాశాల స్థాపించి హిందూ సమాజంలోని పేద విద్యార్థులకు ఉచిత విద్యనందింప చేశారు. ఈ విధంగా తమకు సమాజంలోని ఉన్నతస్థానంలో ఉన్న ప్రగతిశీలురలతో తమకు గల సాన్నిహిత్యాన్ని వీరాస్వామిగారు తమ వంతు ప్రజాసేవ కొరకు సద్వినియోగం గావించారు.

వీటన్నిటికి మించి యేనుగుల వీరాస్వామిగారి పేరు విన్నంతనే తెలుగువారికి గుర్తుకు వచ్చేది వీరి 'కాశీయాత్ర, దాని చరిత్ర '. తమ కాశీ ప్రయాణానికై ఒక నిర్ధుష్టమైన ప్రణాళికను ముందస్తుగానే రచించుకొని ఇంగ్లీషు దొరల సహాయసహకారాలతో ఎటువంటి ఇబ్బందులు లేకుండా బంధుమిత్ర సపరివారముగా ఈ సుదీర్ఘమైన యాత్రను సాఫీగా పూర్తిచేయటమేకాక, తమ యాత్రావిశేషాలను గ్రంథస్థం చేయటం వీరాస్వామిగారి ప్రజ్ఞకు  నిదర్శనం.

ఈ యాత్రలో వీరాస్వామిగారు ప్రజల జీవన విధానాన్ని శ్రద్ధగా పరిశీలించి, వివిధ ప్రాంతాలలోని ప్రజల ఆచార వ్యవహారాలు, వేషధారణ, ధరించిన ఆభరణాలు, ఆహార విహారాదులు మున్నగు విషయాలను విశ్లేషణాత్మకంగా వర్ణిస్తూ ఉత్తరాల ద్వారా మద్రాసులోని తన మిత్రుడు శ్రీనివాస్ పిళ్లైకు వ్రాసి పంపించేవారు. దీనితోపాటు దేశంలో బ్రిటీష్ వారి పరిపాలనా విధానం, బ్రిటీష్ పాలనలో లేని సంస్థానాలలోని పాలనావిధానం, ప్రజల ఆలనా పాలనలు, సుంకాలు, వాటి వసూలు, రక్షణ వ్యవస్థ, ఇత్యాదుల వివరాలు ఉత్తరాలలో పొందుపరిచేవారు. వివిధ ప్రాంతాలలోని గృహనిర్మాణశైలిని కూడా వివరించారు. అలాగే వివిధ ప్రాంతాల మధ్య దూరం, ప్రయాణ కాలం, ఆయా ప్రాంతాలలో దేవాలయాల నిర్వహణ, పూజావిధానాలు, పండాల ప్రవర్తన గురించి కూడా వివరంగా విషయసేకరణ చేసి ముందుతరాల వారికి ఉపయుక్తంగా వర్ణించారు

‘కాశీయాత్రా చరిత్ర’ గా ముద్రితమైన వీరి 'యాత్రా' విశేషాలు ఆనాటి సామాజిక, రాజకీయ చరిత్రకు (1830-31) అద్దం పట్టాయి. విచిత్రమేమంటే, ఈ యాత్రా చరిత్ర వ్రాసే కాలం నాటికి తెలుగు సాహిత్యం ‘మిడీవల్’ ఆచారం నుండి ఇంకా బయట పడలేదు. మరియు కొత్త తరహా రచనా పోకడలు తెలుగు సాహిత్యంలో ఇంకా ఉద్భవించలేదు. అయినా ఈ తొట్టతొలి 'ట్రావెలోగ్' కి ప్రాప్తించినంత ఆదరణ, గౌరవం మరి ఏ యితర తెలుగు రచయితకు దక్కలేదు.

ఈ 'ట్రావెలోగ్' చదువుతుంటే, మనసులో కొన్ని ప్రశ్నలు మెదులుతున్నాయి: వీరాస్వామిగారు సందర్శించిన ప్రాంతాలలోని ఈనాటి జనజీవనం ఎలా ఉంది? ఆచార వ్యవహారాలు ఏ విధంగా మారాయి? మానవ సంబంధాలు ఏ రీతిలో సాగుతున్నాయి? పట్టణ రూపురేఖలు ఎలా మారాయి? ఈనాటి రాజకీయ పరిస్థితులు ఎలా ఉన్నాయి?

ఇలాంటి ప్రశ్నలకు సమాధానం కొరకు ఎవరయినా వీరాస్వామిగారి యాత్రామార్గాన్ని అనుసరించి మరలా ప్రయాణించి “సోషియో-పొలిటికొ-ఎకనామిక్-ఆంత్రోపోలాజికల్” సర్వే లాంటిది చేపట్టీ,  ఆ వివరాలను గ్రంథస్థం చేస్తే బాగుంటుందనిపిస్తుంది.

19వ శతాబ్ధపు ప్రథమార్ధంలో సాటి ప్రజల మనుగడకు తమవంతు సేవచేసిన తెలుగువారిలో ప్రముఖులైన వీరాస్వామిగారి జీవితచరిత్ర చదవతగినది.

 

Palagummi Viswanadham - పాలగుమ్మి విశ్వనాథం (1919-2012)

ఆత్మ కథలు చదవటానికి ఆసక్తికరంగా ఉంటాయి. కొన్ని ఆత్మ కథలు మహా ఇంట్రెస్టింగ్ గా కూడా ఉంటాయి. చదువుతున్నంతసేపూ మన మనస్సులను ఒడిసి బిగపట్టుకొని ఉద్వేగంతో పరుగులెత్తిస్తాయి. పుస్తకం పూర్తిచేసేంతవరకు మనసు ఊరుకోదు. బహుశా అందుకు ఒక కారణము ఆ రచయిత యొక్క అపారమైన జీవన విస్తృతి అయి ఉండవచ్చు. లేదా, “అజ్ఞాన జీమూత / మలముకొన్న / జగాన / విజ్ఞాన చంద్రికలు / వెదజల్లి” నందుకయివుండవచ్చు.

ఆత్మ కథల్లో ఘటనలు, అనుభవాలూ వాస్తవాలు. వాటి వాసన, రుచీ వాస్తవాలు. అవి చదువుతుంటే మనమే అనుభవిస్తున్నామా అన్నంతగా వాటిలో లీనమైపోతాము. ఉదాహరణకు విశ్వనాథంగారి జీవితంలో ఈ ఘటన చూడండి:

వేసవి సెలవుల్లో విశ్వనాథంగారు వారి అమ్మతో తాతయ్య ఇంటికి వస్తారు. ఓ రాత్రి వారి అమ్మ, వారి పెద్దమామయ్యని “... నాకు రావలసిన సొమ్ము ఏర్పాటు చేస్తే, నా పిల్లల చదువులకి ఉపయోగపడుతుంది” అని వినయంగా అడుగుతుంది. లెక్కలు చెప్పిన పెద్దమామయ్య, “ఇంక నీకు ఇవ్వవలసినది ఏడు లేక ఏనిమిది వేలు ఉంటుంది. ఇపుడు నా దగ్గర డబ్బు లేదు. అది ఖర్చయిందిలే, నువ్వు నీ పిల్లలు ఈ ఇంట్లో ఉండొచ్చు” అంటాడు ఈసడింపుగా.

ఆ మాటలకి వారి అమ్మగారి రియాక్షన్ వారి మాటల్లో: “మా అమ్మ లేచింది. నేను మా అమ్మ చేయి పట్టుకున్నా అమ్మ కంట్లోంచి వెచ్చటి కన్నీటి చుక్కలు జారి నాచేతి మీద పడ్డాయి. మా అమ్మ కంఠం మొదట్లో కాస్త ఒణికింది. తరువాత నిబ్బరంగా నిశ్చలంగా అంది “ఇల్లు పట్టిన వెధవ ఆడపడుచులా నీ మోచేతికింద నీళ్ళు తాగుతూ, నీ పంచన పడివుంటాననుకుంటున్నావేమో!... ఇంటి ఆడపడుచును అన్యాయం చేసిన అన్నదమ్ములెవ్వరు బాగుపడలేదు... ‘ఒరేయ్! తమ్ముణ్ణి లేపరా... ఇవాల్టితో మీకు మీ తాతగారింటికి, నాకు పుట్టింటికి రుణం తీరిపోయిందీ అంటూ మా ఇద్దర్నీ చెరోచేత్తో పుచ్చుకొని నడిపించుకుంటూ, పెద్దవీధి సావిడి తలుపు తీస్తుంటే మా చిన్నత్తయ్య... అడ్డుపడి ‘వదినగారూ! ఇంత రాత్రి ఎక్కడకు వెళతారు? తెల్లవారనివ్వండీ’ అంటూ... బతిమాలింది. ‘చూడమ్మా! భానుమూర్తిగారింటి పరువు పట్టపగలు వీధినపటడం దేనికి! చీకట్లోనే నిశ్శబ్ధంగా ఈ కొంప వదిలిపోతే మా అన్నల ప్రతాపం కొంతకాలమైనా వీధినపడకుండా ఉంటుంది’ అంటూ మమ్మల్ని వెంటపెట్టుకొని బయటికి నడిచింది. 

ఈ దృశ్యం చదువుతున్నంతసేపు గుండె చిక్కబడినట్లనిపిస్తుంది. గాఢమైన నిట్టూర్పు వెడలుతుంది. ఆశ్చర్యం కూడా కలుగుతుంది. ఏమా ధైర్యం! ఏమా నిర్భీతికత! ఆ మాటల్లో ఆమె దృఢ నిశ్చయం ప్రజ్వరిల్లుతుంది. ఆ మాటల్లోని వజ్రసంకల్పం ధ్రువతారలా మెరుస్తుంది.

ఆ మాటల విలువ అర్ధం చేసుకోవటానికి ఇచ్చట మనమొక విషయం గ్రహించాలి. ఆ మాటలు పలికినది వొక స్త్రీ. పైగా ఆమె వితంతువు. పెద్ద వయస్సూ కాదు. ఎవరి ఆదరా లేకుండా వొక్కతే పిల్లల్ని పక్కఊరిలో పెట్టి చదివించుకుంటుంది. పిల్లల్లో ఎవరూ కూడా ఇంకా చేతికి అంది రాలేదు. ఆనాటి సమాజములో వొంటరియైన ఓ సగటు స్త్రీ తన అన్నల్ని—ఎటువంటి వారైన—తన అండగా భావిస్తుంది. ఇక్కడ ఇంకొక విషయం గమనించాలి. తను అలా ఛీకొట్టి బయటికి రావలసిన అవసరం లేదు. వారి నిజస్వరూపం తెలిసిన తను తన జాగ్రత్తలో తనుంటూ మసలుకోవచ్చు. ఆ విధంగా బయటి ప్రపంచానికి తన అన్నల అండ తనకు ఉన్నదని తెలియజేస్తూ, ఆ ఆచ్ఛాదనలో కొంత ధైర్యం పొందుతూ, జీవితం గడపవచ్చు.

కాని తన సత్ చింతనము, స్వాభిమానము ముందు బహుశా యీ అభిప్రాయాలు తనకు పేలవంగా కనిపించి వుంటాయి. మనసులో ఒక భావన, మాటలలో వేరొకటి పలికించడం ఆమెకు నచ్చి వుండదు. ఫలితం, అన్నలు, వారి అండా ముఖ్యమనిపించ లేదు. మాటే ముఖ్యంగా నిలిచింది. అంతే, నమ్మదగని అన్నల అండని ఛీకొట్టి బయటికి వచ్చేశారు. కేవలం తనకు తనమీదున్న నమ్మకం మాత్రమే ఆ సాహసం చేయటానికి పురికొల్పగలదు. బహుశా అదే ఆమె ఊపిరీ, బలం కూడా నేమో! అందుకే వారు అర్థరాత్రి అలా బయటికి రాగలిగారు, వచ్చి ‘ఇండిపెండెంట్’గా బతకగలిగారు.

రచయిత అన్నట్టు ఇట్టి వాస్తవ సంఘటనలు అనుభవించిన వారికే కాక చదివిన వారి “మనస్సులో [కూడా] తిష్ట వేసుకు కూర్చుంటాయి. ఎంత కాలమైనా వాటి తీవ్రత, స్పష్టత తగ్గదు”. అంతే కాదు, పెద్దలన్నట్లు వాస్తవ ఘటనలు వాస్తవాచరణకు దారితీస్తాయి కూడా. నమ్మశక్యంగా లేదా? అయితే విశ్వనాథంగారి జీవితంలో జరిగిన మరొక సంఘటన చూడండి:

ఒకరోజు కృష్ణశాస్త్రిగారు, కాటూరి వెంకటేశ్వరరావుగారు, త్యాగయ్య, క్షేత్రయ్య గురించి మాట్లాడుతూ, “త్యాగయ్య రచనల్లో కవిత్వ గుణం తక్కువేమో!” అన్నారట. అది విన్న విశ్వనాథం గారికి ఒక్కసారిగా ఆవేశం తన్నుకొచ్చిందిట.

అయినా తన ఆవేశాన్ని కాస్త అణగద్రొక్కి ఇలా అన్నారట: “ఏమోనండి—కవిత్వం సంగతి నాకు తెలియదుగాని, భావకవితా యుగంలో... వచ్చిన ప్రసిద్ధ కవుల రచనలు ఎంతకాలం బ్రతుకుతాయో కనీసం అంతకాలమైనా త్యాగరాజు కీర్తనలు బ్రతికే ఉంటాయి”. మరొక్క విషయం: “మీ అందరి రచనలు ఆంధ్రదేశం పొలిమేరలు దాటి బయట వినిపించవు. కాని త్యాగరాజు కీర్తనల ప్రభావానికి సరిహద్దులు లేవు”.

గుర్తుంచుకోవలసిన మరో విషయముంది. “ఆయన రచనలు సంగీతం నుండి విడదీసి చదువుకోడానికి ఉద్దేశింపబడిన రచనలు కావు”. ఉదాహరణకి,  ఒక త్యాగరాజు కీర్తన పల్లవి. “నీ దయరాదా?” అనుపల్లవి: “కాదనె వారెవరు కళ్యాణరామ”, ఈ మాటల్లో కవిత్వం ఏముంది? ఎవరైనా ఈ మాటలు అనవచ్చు. కాని త్యాగరాజస్వామి ఆ మాటలను నాదసముద్రంలో జలకాలాడించి, వసంతభైరవి రాగాలంకరణ చేసి, శ్రోతలకు వినిపిస్తే, చచ్చు మాటల అర్దాలను మించిన ఆనందాన్ని పంచిపెడుతుంది”

ఆవేశంలో వారు పలికిన ఆ పలుకులలో వారి అమ్మగారి ప్రవర్తన ప్రతిబింబిస్తుంది.

“గంతులేస్తూ, పగలబడి నవ్వుతూ... అల్లారుముద్దుగ పెరిగే ఈ చిన్నది, ఎవడి చేతుల్లో పడుతుందో? గలగలమని నవ్వులు బిందులు తొక్కే ఆ మోము, కలకలాం అల్లగే ఉంటుందా? విషాదచ్చాయలు దరి రాకుండా చూసే జతగాడు దొరుకుతాడా?” ఇట్టి ఆలోచనలతో బరువెక్కిన హృదయం నుంచి వెలువడిన విశ్వనాధంగారి ఈ పాటంటే నాకేగాదు. ఎందరికో మహా ఇష్టం: “అమ్మదొంగా నిన్ను చూడకుంటే నాకు బెంగ”.

అలాగే చెమటలు గ్రక్కుతూ పంకా కింద కూలబడి, అయ్యో పైరుగాలులకి దూరమై, పంకా గాలిలో చిక్కుకుపొయానే!” అన్న వ్యధలో నుంచి చిందిన ఈ పాటంటే నాకు మరీ ఇష్టం:

“పంట చేలగట్ల మీద తిరగాలి

ఊహలేమొ రెక్కలొచ్చి ఎగరాలి

మా ఉర్రు ఒక్కసారి పోయిరావాలి

జ్ఞాపకాల బరువుతో తిరిగి రావాలి”

అలా ఇంకెన్నోఘటనలు! వాటన్నింటి వివరణ, విశ్లేషణ, ఇచ్చట ప్రస్తుతించుట వివేకమనిపించుకోదు. వాటిని పాఠకుల ఆనందానికి వదలడమే ఉచితం. అప్పుడే అది వారి సొంత ‘ఎక్ స్ పీరియన్స్’గా మారి ఆత్మ కథ చదివిన ఆనందాన్ని అందించగలదు.

ఆఖరి వాక్యం వరకు త్యాగరాజు వారి కృతిలాగ మోహనంగా సాగిన పాలగుమ్మి విశ్వనాథం గారి

 (Retired as Music Director, All India Radio, Hyderabad) ఆత్మ కథను  చదివి తీరవలిసిందే.

Mamidipudi Venkatarangaiah మామిడిపూడి వెంకటరంగయ్య (1889-1981)

 

సంస్కృతం నేర్చుకుని వేదపండితుడై ఎంచక్కా వ్యవసాయం చేసుకుంటూ పల్లెటూరులో హాయిగా ప్రకృతి ఒడిలో జీవించాలన్నది బాలుడి వాంఛ. అలా కాక బాగా చదువుకొని ఆంగ్లభాషలో పట్టుసాధించి ఏ తాసిల్దారుగానో, డిప్యూటీ కలెక్టరుగానో దర్పంతో జీవించే కొడుకుని చూడాలన్నది తండ్రి కోరిక.

డిగ్రీ చదువునుంచే వందేమాతరం ఉద్యమానికి ఆకర్షితులై బిపిన్ చంద్రపాల్ ఉపన్యాసాల ప్రేరణతో రాజకీయ చైతన్యాన్ని పొంది, దేశస్వరాజ్యం, విదేశీ వస్తువుల బహిష్కారములకు జీవితాన్ని అంకితం గావించి, ప్రభుత్వ ఉద్యోగంలో ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ చేరకూడదని నిశ్చయించుకున్నారు ఈ ఎదిగిన యువకుడు. 

ఆ ప్రభావంతో ఎం.ఏ. పట్టా చేతబుచ్చుకొని ఏదో ఒక కళాశాలలో అధ్యాపకుడుగా చేరి, విద్యార్థులకు విద్యతో పాటు దేశభక్తిని కూడా ప్రబోధించవచ్చన్న ఆర్తితో పిఠాపురం మహారాజా కళాశాలలో ఆచార్యునిగా చేరి అటు తండ్రి కోర్కెను, ఇటు చిన్ననాటి తనకోర్కెను అధిగమించి, తన మనసుకు నచ్చిన వృత్తిని చేపట్టిన యువకుడే మన మామిడిపూడి వెంకటరంగయ్యగారు. ఎంతటి విద్యావినయ సంపన్నుడో అంతటి దృఢచిత్తుడు.

ఆ తరువాత విజయనగరం మహారాజా కళాశాలలో పదమూడు సంవత్సరాలు లెక్చరర్ గా పనిచేసి, 1931లో ఆంధ్రా విశ్వవిద్యాలయంలో చరిత్ర, ఆర్థికశాస్త్రం, రాజనీతిశాస్త్ర విభాగమునకు ఆధిపత్యాన్ని స్వీకరించారు. ఆదర్శనీయమైన ఆచార్యుడిగా శ్రీ కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి, శ్రీ సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ లాంటి మేథావుల ప్రశంసలు పొందుటేగాక వెంకటరంగయ్యగారు ఎందరో శిష్యులను విద్యావేత్తలుగా, రాజనీతి విశారదులుగా, దేశభక్తులుగా తీర్చిదిద్ది 1944లో పదవీ విరమణ పొందారు.

అంధ్రా విశ్వవిద్యాలయంలో రాజనీతిశాస్త్రాచార్యులుగా పనిచేసిన వీరికి వ్యక్తి స్వేచ్చ, మహిళా వికాసం, భారతదేశ సమాఖ్య వ్యవస్థ, సామాజిక చారిత్రక అధ్యయనం మిక్కిలి ప్రియమైన విషయాలు. ఆధునిక భారతదేశ సామాఖ్య స్వరూప స్వభావాలను గురించి ప్రామాణిక గ్రంథాలు రచించి, యావద్భారతదేశంలోని  రాజనీతి చరిత్ర విద్యార్థులకు ఉపయుక్తాలుగా అందించారు. భారత స్వాతంత్రోద్యమ చరిత్రను విపులంగా మౌలిక విశ్లేషణతో మూడు సంపుటాలుగా రచించారు.

అప్పటి బొంబాయి విశ్వవిద్యాలయ ఉపాధ్యక్షులు కోరికమేర వారు కొత్తగా ఆరంభించిన పౌరశాస్త్రం, రాజనీతి అధ్యయన విభాగానికి మొట్టమొదటి ‘సర్ ఫిరోజ్ షా మెహతా ఆచార్యులు’ పదవినలంకరించి, ఆ శాఖను తీర్చిదిద్దారు. వెంకటరంగయ్యగారు స్వతంత్రంగా అలోచించుటయేకాక, నిశ్చితమైన తమ అభిప్రాయాలను నిర్భీతిగా వివిధ పత్రికలలో తమ రచనల ద్వారా అభివ్యక్తీకరించి, వాటి ఆచరణకు పాఠకులను ప్రోత్సహించారు.

విద్యావేత్తగా వీరికి బోధనా విషయంలో కొన్ని నిశ్చితాభిప్రాయాలు ఉన్నాయి. విశ్వ విద్యాలయాల్లోని అధ్యాపకులు కేవలం పిల్లలకు పాఠాలుచెప్తే సరిపోదని, వారు పరిశోధనలు, గ్రంథ రచనలు చేయాలన్నది వీరి ప్రగాఢ విశ్వాసం. అప్పుడే విజ్ఞానాభివృద్ధి సాధ్యమన్నది వీరి నమ్మకం. తత్ఫలితంగా ఉపాధ్యాయులు తమ బోధనలో నూతనత్వాన్ని ఆవిష్కరించ గలిగినవారై విద్యార్థులలో పరిశోధనలపట్ల ఆసక్తిని కూడా పెంచగలరు అన్నది వీరి విశ్వాసం. అలా నడిచిననాడే విశ్వవిద్యాలయాలు తమ ఆశయసాధనలో సఫలీకృతం కాగలవు అన్న వెంకటరంగయ్యగారి పలుకులు ఈనాటికీ శిరోధార్యాలు.

ప్రాంతీయ భాషానుసారంగా రాష్ట్రాల పునర్నిర్మాణం చేయడంతోనే రాష్ట్రాలలో భాషాద్వేషం ముదిరిందన్నది వెంకటరంగయ్యగారి భావన. “ప్రాంతీయాభిమానాలు, భాషాభిమానాలు హద్దుమీరి పూర్వులలో ఉండిన సహనము మనలో లోపించినదనీ... దీనిమూలంగా దేశ విచ్చిత్తి సంభవించే ప్రమాదం ఉన్నదని...” ఏనాడో చెప్పారు.

అవినీతి, లంచగొండితనం గురించి మాట్లాడుతూ వీరంటారు, “మంత్రులు మొదలు గుమస్తాలు, బంట్రోతుల వరకు అందరూ లంచం ఇచ్చినప్పుడే తమ పనులను నిర్వహించుటకు అలవాటుపడిపోయినారు. అందరూ అష్టైశ్వర్యాలను అనుభవించటం ఒకటే లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నారు...  లంచాలు తీసుకుంటేనేగాని ఇలాంటి (ఆడంబర) జీవితాన్ని సాగించడం వీలుకాదుకదా!”

మాతృభాషలో బోధనావశ్యకతను గుర్తు చేస్తూ వీరంటారు, ఈనాటి విద్యార్థులు మాతృభాషలో మాట్లాడటానికి, రాయటానికి తగిన శక్తిని, నైపుణ్యాన్ని సంపాదించుకోలేని వారుగా రూపొందారు. బహుశ ఇందుకు కారణం మాతృభాషను ఏ విధంగా నేర్పాలో ఉపాధ్యాయులకు తెలియకపోవడమో లేక తెలిసినా దానిని నేర్పాలన్న శ్రద్ధ ఉపాధ్యాయులకు లేకపోవడమో. సౌష్ఠవ విద్యాభ్యాసానికి సహాయపడని వ్యవస్థలు వ్యర్థం అంటూ, ఈ లోపాన్ని సరిదిద్దాల్సిన బాధ్యతను ప్రభుత్వం గుర్తించి బోధనా విధానాన్ని పటిష్టంచేయాలన్న వీరి సూచన ఈనాటికీ ఆచరణయోగ్యం. అంతేకాదు, దాని ఆవశ్యకత ఈనాడు మరీ ఎక్కువైందేమోకూడా!

అలాగే, ఈనాటి విద్యార్థులలో విద్యపట్ల గల శ్రద్ధ గురించి ప్రస్తావిస్తూ వారన్న మాటలు వినతగ్గవి: “విద్యార్థి దశను వారు విద్యను నేర్చుటకు వినియోగించుటకు బదులు ఆందోళనలు లేవదీయుటకు ఉపయోగించుచున్నారు... రాజకీయపక్షాల వారు విద్యార్థులను తమ తమ కార్యకలాపాలకై వినియోగించుకొనుచున్నారు. ఇది ఒక విధమైన స్వార్థం. అధ్యాపకులకు కూడా విద్యను నేర్పడంలో శ్రద్ధ తగ్గింది కదా!" ఈనాడు ఈ వ్యాధి ఇంకా ముదిరిందేమో అనిపిస్తుంది కదా! పరిష్కారం కొరకు ఎవరూ ప్రయత్నిస్తున్నట్లు కూడా లేదు!

ఆలోచించండి!

Dr CR Rao: The Pride of India

Dr Calyampudi Radhakrishna Rao, the India-born American mathematician and statistician has been awarded the 2023 International Prize in Statistics— equivalent of the Nobel Prize—for the monumental work done by him 75 years ago that revolutionized statistical thinking. This award shall be presented to the 102-year-old Dr Rao at the International Statistical Institute World Statistics Congress in Ottawa, Canada, in July 2023. 

Dr Rao reported this remarkable work in a paper, “Information and Accuracy Attainable in the Estimation of Statistical Parameters”, published in The Bulletin of the Calcutta Mathematical Society, Vol. 37, pp. 81-91, 1945. The origin of this paper is equally interesting: As Dr Rao, while teaching a course on estimation to the senior students of MA statistics class at Calcutta University in 1944, mentioned without proof Fisher’s information inequality for the asymptotic variance of a consistent estimate, a bright student in the class, VM Dandekar raised a question: “Whether such an inequality exists for the exact variance of an estimate in small samples?” Dr Rao replied: “I would try and let you know”. That night he read Fisher’s papers but could not get any clue, as Fisher did not give satisfactory proof of his inequality. So, he began to think about the problem independently. Trying for a couple of hours with an assumption that an “estimate T is unbiased for a parametric function ф (θ) … he could arrive at the desired inequality where I (θ) is information defined by Fisher”. In the next lecture, he presented this proof in the class.

That was how this seminal 1945 paper emanated demonstrating three fundamental results: First, the Cramer-Rao lower bound that provides a means for knowing when a method is as good as any method can be; the second, Rao-Blackwell Theorem that provides a means for transforming an estimate into a better—in fact, an optimal—estimate; and the third provides insights that pioneered a new interdisciplinary field, which has become popular as “information geometry” that has been recently used for the optimization of Higgs boson measurements at the Large Hadron Collider, the world’s largest particle accelerator and also recently in research on radars, antennas, in the advancements in AI, data science, signal processing, shape classification, and image segregation. This paper was included in Breakthroughs in Statistics, Vol. I.

That being the significance of the paper of his twenties—to be precise written at the age of 25— which opened new areas of research and generated a number of further technical terms such as Quantum Cramer-Rao Bound providing sharper versions of Heisenberg’s Principle of Uncertainty in Quantum Physics, it is not surprising that Guy Nason, Chair of the International Prize in Statistics Foundation, said: “In awarding this prize, we celebrate the monumental work by CR Rao that not only revolutionized statistical thinking in its time but also continues to exert enormous influence on human understanding of science across a wide spectrum of disciplines.”

Dr Rao has indeed started working on the design of experiments and some problems in multivariate analysis on his own right from 1941 and published papers. For his MA statistics degree of Calcutta University, he submitted thesis in 1943 on “Researches in the Theory of the Design of Experiments and Distribution Problems Connected with Bivariate and Multivariate Populations” in lieu of two practical papers. This thesis was indeed a reflection of his “early interests in four areas of statistics: the design of experiments, linear methods, multivariate analysis, and the characterization of probability distributions”, which he says “kept him engaged for the next 60 years”. He received his MA degree in statistics in 1943 from Calcutta University with a first class first and the marks that he scored remained an unbroken record to date.

Working as TA at Indian Statistical Institute from 1944 to 1946, he had an eventful research career: researched on combinatorics with reference to design of experiments and wrote a number of papers jointly with RC Bose and SD Chowla; developed a general theory of least squares without any assumptions on the concomitant variables; and found a test for redundancy of a specified set of variables in multivariate analysis. On an inquiry of his colleague, “Whether the Neyman-Pearson theory could be used to test a hypothesis about a parameter when the alternatives are one-sided”, he, saying “yes”, gave him an immediate solution. Later this was published as a note, an extension of which to the multiparameter case led to his much-celebrated score test paper, as an alternative to the likelihood ratio and Wald tests—“Large Sample Tests of Statistical Hypotheses Concerning Several Parameters with Applications to Problems of Estimation”—which was included in Breakthroughs in Statistics, Vol. III of 1948. 

Books authored by Dr CR Rao

1.         Linear Statistical Inference and Its Applications 2.         Advanced Statistical Methods in Biometric Research 3.         With S K Mitra. Generalized Inverse of Matrices and Its Applications 4.         With A Kagan and Yu V Linnik. Characterization Problems of Mathematical Statistics 5.         Computers and the Future of Human Society 6.         With R K Mukerjee and J C Trevor. Ancient Inhabitants of Jebel Moya 7.         With P C Mahalanobis and D N Majumdar. Anthropometric Survey of the United Provinces 8.        With D N Majumdar. Race Elements of Bengal: A Quantitative Study 9.         With A Matthai and S K Mitra. Formulae and Tables of Statistical Work 10.     With J Kleffe. Estimation of Variance Components and Its Applications 11.      Statistics and Truth: Putting Chance to Work 12.      With D N Shanbhag. Choquet-Deny Type Functional Equations with Applications to Stochastic Models 13.      With H Toutenburg. Linear Models: Least Squares and Alternatives 14.      With MB Rao. Matrix Algebra and Its Applications to Statistics and Econometrics

At the request of the Department of Anthropology, Cambridge University to send a person to analyze measurements made on human skeletons by the University Museum of Archeology and Anthropology to trace the origin of the people of Jebel Maya using the method of Mahalanobis D-square statistic, Prof Mahalanobis sent Rao to Cambridge in 1946. Working at the University Museum during 1946-48 as a visiting scholar, Rao developed new methods of analysis of multiple measurements and used them to analyze the data. These results were published in the book, Ancient Inhabitants of Jebel Maya.

Simultaneously, he worked for PhD on “Statistical Problems of Biological Classification” under the guidance of Ronald F Fisher and submitted his dissertation to Cambridge University in 1948. Based on his dissertation, he published three papers: “Tests with Discriminant Functions in Multivariate Analyses”, “Utilization of Multiple Measurements in Problems of Biological Classification” and “Tests of Significance in Multivariate Analysis”, laying the foundation for the modern theory of multivariate methodology. He worked in this area all through his career and made significant contributions.

On returning to India in July 1949, he was appointed as professor at the young age of 28 “in recognition of his creativity”. During his long tenure at ISI (1941-78), he worked in various capacities: in 1960 became professor and head of the Research and Training School; in 1964 became the director of RTS; and finally in 1972, on the death of Prof Mahalanobis, he took over his designation: became Director of ISI. In 1976 he, accepting the Jawaharlal Nehru professorship, continued to work at ISI till he retired in 1984.

During his tenure of 40 years at ISI, Dr Rao made huge contributions towards its growth:   published 201 research papers spreading across varied fields of statistics. In a series of papers Dr Rao developed a theory behind a set of combinatorial arrangements called orthogonal arrays. These are widely used in industrial experimentation to determine the optimum mix of factors for maximizing output. Notable among them is “the foundation blocks of what is now quite famously known as Taguchi methodology for applying statistics to improve the quality of manufactured goods”. 

He also made significant contributions to results on the characterization of probability distributions. This led to the emergence of technical terms such as Rao’s damage model; Rao-Rubin Theorem; Kagan, Linnik and Rao Theorems.

In 1955, using the idea of canonical correlations to estimate dominant factors that explain the correlation between measurements, Rao published a paper. This method is called Rao’s canonical factor analysis. 

He launched a variety of courses to train statisticians to work in different applied areas, established research units to work on special projects in subjects such as economics, sociology, psychology, genetics, anthropology, geology, etc., and developed a four-year program for B Stat and a two-year M Stat program at ISI. Immediately after returning from Cambridge, he launched the PhD program in theoretical statistics and probability with D Basu as his first PhD student. During this period, he also won many awards: Bhatnagar Award in 1963, FRS in 1967, and Padmabhushan in 1968.

Dr Rao is also an accomplished teacher. His former students said that he made difficult mathematical concepts so simple, using good humour and interesting anecdotes—for instance, he used to give “tailor’s measurements” as an example of a “vector”. Listening to his lecture on multivariate analysis, a student of Pen State said: “Watching Professor Rao lecture is like watching a skilled artist at work, with every statistical function and procedure at his command”. He has also mentored many scholars. According to Mathematics Genealogy Project, he has nearly 650 academic descendants. This noble teacher “followed the policy of not associating my [his] name with papers arising out of their [research scholars guided by him] thesis, even when I [he] had a large input”.

After his retirement, Dr Rao, being desirous of having a job to continue his research work with no administrative burden, accepted positions of distinguished professorships offered by American universities. He worked for 8 years as a University Professor at the University of Pittsburgh and as Eberly Chair Professor of Statistics at The Pennsylvania University for 13 years continuing his research in diverse areas of statistics. Later, working as the Director of the Center for Multivariate Analysis at Penn State till 2003, he continued his research. Currently, he is Professor Emeritus at Pennsylvania University and Research Professor at the University at Buffalo.

Working from the US on wide fields in statistical theory and practice, Dr Rao has published 274 papers. In the 80s, Rao introduced a series of measures that quantify information and variation in data. In collaboration with Burbea, he introduced one such series of measures based on information-theoretic notions of entropy. He also developed analysis of diversity (ANODIV), which generalized the idea of analysis of variance (ANOVA). He also introduced a general measure of variance known as Rao’s Quadratic Entropy, which is being used by ecologists. He also introduced the concept of cross-entropy in a paper written jointly with Nayak.

Continuing his research on the characterization of probability distributions in the US in collaboration with Khatri and Shanbhag he summarized the results in the book, Choquet-Deny Functional Equations with Applications to Stochastic Models written jointly with Shanbhag. 

Along with Ka-Sing Lau, Dr Rao published a paper in 1984 introducing a new equation in the area of functional equations in mathematics called the Cauchy functional equation offering a general technique for characterizing probability measures and solving problems of stochastic modelling of data for statistical analysis.

He made a notable contribution to the theory of matrices by introducing the concept of a generalized inverse of a matrix, both for singular and non-singular matrices, and through it offering a general technique for characterizing probability measures and solving problems of stochastic modelling of data for statistical analysis. Later he came up with a unified theory of least squares estimation. Generalizing Kantorovich inequalities on matrices, he enabled their use in statistics that had thrown open a new area of research in matrix algebra.

Dr Rao has also made significant contributions to econometrics. It started in 1947 with his answering a foundational econometric problem raised by Ragnar Frisch to J Neyman (Econometrica). He founded the Indian Econometric Society in 1971 and nurtured it for long. Much of his work such as the Cramer-Rao efficiency bound, the Rao-Blackwellization, the score test, MINQUE theory, the F-test, quadratic entropy, Rao’s distance measure, g-inverse etc., had a tremendous impact on the practice of econometrics. Suffice it to say that Dr Rao made fundamental contributions to the four stages of modelling in economics viz., specification, identification, estimation, and testing of hypotheses.  

Dr Rao, however, has not confined himself just to statistics. Interestingly, he has intense love for music and dance. Acting as president of Andhra Association in Calcutta he organized several cultural events. While in Delhi, he acted as the president of the Kuchipudi Dance Academy. He pursues his hobbies of photography and gardening. Some of the photos taken by him appeared in newspapers and photographic journals.

This living legend, whose work in statistics has far-reaching implications for varied fields such as economics, genetics, anthropology, geology, national planning, demography, biometry, medicine, quantum physics, data analytics, AI, etc., was born on September 10, 1920 in a Telugu family of Smt Laxmikanthamma and Sri Doraswamy Naidu in Hadagali village, Karnataka. His father was a police inspector and owing to his job their family was to frequently move from one place to the other. He thus completed his schooling in Gudur, Nuzividu, Nandigama, and Visakhapatnam of Andhra Pradesh. This however did not affect his studies, for his parents fostered children’s “innate abilities with proper guidance”, in “an environment conducive to study”.

Right from his earliest years, Dr Rao had an interest in mathematics. “Appreciating his interest in mathematics and hoping he would eventually …get a doctorate degree”, his father presented him with a book, Problems for Leelavathi and advised him to work out 5-10 problems in the book every day. This, he says aroused further interest in him to pursue mathematics. His mother, being a stern disciplinarian, had set up a daily routine for the boys to follow: play from 4 to 6 p.m.; then study for 2-3 hours and go to sleep; then wake up at 4 a.m. and study in the quiet hours of morning when the mind is fresh.

After completing high school Dr Rao joined AVN College, Visakhapatnam, for Intermediate course. Though the Chandrasekara Iyer scholarship in physics that he won for two consecutive years at AVN College induced in him an aptitude for physics, he finally decided to stick to mathematics, which was his father’s wish. Later joining Andhra University, he obtained BA (H0ns) degree in mathematics with first class first at the age of 19. Wanting to pursue a research career in mathematics, he applied for a research scholarship at Andhra University, but due to certain administrative formalities, it was turned down.

He then applied for a job of mathematician to work in an army survey unit. He was called for an interview in Calcutta. He attended the interview but did not get the job due to his under-age. He, however, found something that kept him engaged for the rest of his life: A chance encounter with one, Mr Subramanyam that he had while staying in a South Indian Hotel in Calcutta, made him aware of ISI and the one-year training program that it offered in statistics and the ample scope for getting a job with a certificate of training from the ISI. Thinking that by joining the training program he could achieve his “twin objectives of getting a job and also testing my [his] abilities to do research”, he, “with a letter of recommendation to Prof PC Mahalanobis from VS Krishna, Vice Chancellor of Andhra University”, joined the training program at ISI.

Having thus “stumbled into Statistics by chance” and “as a last resort”, he never looked back. He has published 475 research papers, authored 14 books, edited 42 volumes of the Handbook of Statistics, guided 51 scholars for PhD, and received 38 honorary doctorates from universities in 19 countries spanning six continents. In 1974, Cambridge University awarded him Sc.D. degree based on a peer review of his publications and he was made an Honorary Life Fellow of King’s College, Cambridge.

In recognition of his contributions to the theory of multivariate statistics and its application to problems of biometry, he was awarded the Samuel S Wilks Memorial Medal in 1989. He was honored by President George Bush at the White House with the National Medal of Science on June 13, 2002 “… for his pioneering contributions to the foundations of statistical theory and multivariate statistical methodology and their applications, enriching the physical, biological, mathematical, economic, and engineering sciences…”

And now the Nobel equivalent prize. On this happy occasion, I join the nation in saluting him for his eight decades of pioneering research in statistics—an inspiring and lasting legacy—and placing ISI on a global pedestal and praying for his many more happy and functional years of life.

***